Technische functie versus design in het modellenrecht

In het modellenrecht is er altijd frictie tussen de technische (functionele) kanten van een gebruiksmodel en de ontwerpvrijheid. Het modellenrecht biedt géén bescherming voor uiterlijke kenmerken die uitsluitend door hun technische functie worden bepaald. Die regel is niet duidelijk en geeft aanleiding tot veel discussie. Want wanneer is een uiterlijk kenmerk uitsluitend technisch bepaald? Is het design van een aan-uitknop op een lamp bijvoorbeeld nooit beschermd, nu deze altijd een technische functie heeft? Of geldt deze beperking van bescherming voor de vormgeving van de knop alleen wanneer er geen (of maar weinig) alternatieve vormgevingsopties beschikbaar zijn? Dat is de eeuwige discussie.

Het Europees Hof biedt in de recente Doceram-uitspraak (over een “las-centreerpen”) enige helderheid. Als een uiterlijk kenmerk puur het resultaat is van functionele overwegingen, dan is dat kenmerk niet beschermd. Of alternatieven denkbaar zijn is volgens het Hof niet doorslaggevend. De rechter moet nagaan of het visuele aspect (bijvoorbeeld: de gekozen vorm van de knop) een rol heeft gespeeld bij de vormgeving. Dat lijkt mij overigens geen makkelijke taak: de rechter moet in feite in het hoofd van de designer kruipen. Heeft de designer bewust gekozen voor specifiek dit ontwerp? Dan is het (mogelijk) beschermd. Anders niet, ook niet als allerlei vormgevingsalternatieven denkbaar zijn.

Voor wie zich beroept op een modelrecht met technische elementen is het dus belangrijk om concreet inzichtelijk te maken waarom voor een bepaald design is gekozen. Bijvoorbeeld door te laten zien dat in het ontwerpproces verschillende vormen knoppen zijn overwogen, om vervolgens voor die ene specifieke vorm te kiezen. Omdat die zo mooi is natuurlijk – niet omdat die zo makkelijk onder de wijsvinger ligt! Dat betekent overigens niet dat de subjectieve bedoeling van de ontwerpers van het model doorslaggevend is. Uiteindelijk gaat het om “alle objectieve omstandigheden van het geval”. Het enkele feit dat de ontwerpers verklaren dat het ontwerp van de aan-uitknop (mede) is gekozen vanwege het visuele aspect, zal waarschijnlijk onvoldoende zijn.

Bram Duivenvoorde